نوع مقاله : مقاله مروری
نویسندگان
1
محقق پسادکتری، گروه تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
2
دانشجوی دکتری، گروه تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
3
استاد، گروه تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
4
استاد، گروه تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده علوم کشاورزی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران
5
دانشیار، گروه تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
6
دانش‌آموخته کارشناسی ارشد، انستیتو علوم اعصاب تولوز، تولوز، فرانسه
7
دانشیار، گروه تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه مراغه، مراغه، ایران
8
استادیار، گروه تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه سراوان، سراوان، ایران
چکیده
مقدمه: برهمکنش ژنوتیپ × محیط (GEI; Genotype × Environment Interaction) به‌طور قابل توجهی بر عملکرد انواع مختلف ژنوتیپ‌ها در شرایط محیطی مختلف تأثیر می‌گذارد و چالش‌هایی برای محققان کشاورزی که بر بهبود عملکرد رقم‌های زراعی متمرکز هستند، ایجاد می‌کند. انتخاب و معرفی ژنوتیپ‌ها به‌عنوان یکی از مراحل کلیدی در برنامه‌های بهنژادی، به‌دلیل تأثیرات ناشی از تنش‌های زیستی و غیرزیستی، پیچیده و زمان‌بر است. یک ژنوتیپ مطلوب، ضمن اینکه باید عملکرد بالایی داشته باشد، در عین حال باید بتواند پایداری خود را در شرایط محیطی مختلف حفظ کند و در حقیقت نباید نوسانات عملکرد زیادی در محیط‌های مختلف داشته باشد. این یک مفهوم پویا از پایداری است و به شناسایی ژنوتیپ‌های مناسب کمک می‌کند، اما هیچ‌یک از روش‌های موجود به‌تنهایی نمی‌توانند تمامی ابعاد عملکرد را در محیط‌های مختلف توضیح دهند. بنابراین، برای انتخاب مؤثر ژنوتیپ‌های برتر و درک برهمکنش ژنوتیپ × محیط، ضروری است که داده‌های چندگانه در آزمایش‌های چندمحیطی (METs; Multi-Environment Trials) از جنبه‌های مختلف پایداری عملکرد مورد بررسی قرار گیرند. در این راستا، روش‌های مختلف با دقت بالا برای تجزیه پایداری ژنوتیپ‌ها ارائه شده است که می‌توان آن‌ها را به دو گروه عمده، شامل روش‌های ناپارامتری و پارامتری (تک‌متغیره و چندمتغیره) تقسیم کرد. در این مطالعه، کارایی روش‌های مختلف ناپارامتری و پارامتری تک‌متغیره تجزیه پایداری به‌طور جامع با تأکید بر غلات مورد ارزیابی و مقایسه قرار می‌گیرند. علاوه بر این، مفاهیم بنیادی برهمکنش ژنوتیپ × محیط، دلایل ایجاد، ضرورت و اهمیت مطالعه آن و همچنین نحوه ارزیابی پایداری و عملکرد ژنوتیپ‌ها در آزمایش‌های چندمحیطی تشریح می‌شوند.
یافته‌های تحقیق: نتایج این مطالعه نشان داد که روش‌های تحلیل پایداری، شامل روش‌های پارامتری مبتنی بر تحلیل رگرسیون و تحلیل واریانس و همچنین روش‌های ناپارامتری، هر کدام دارای مزایا و معایب خاص خود هستند. به‌نظر می‌رسد که روش‌های پارامتری در تحلیل برهمکنش ژنوتیپ × محیط کارایی بیش‌تری دارند، در حالی‌که روش‌های ناپارامتری برای تجزیه و تحلیل برهمکنش‌های غیرمتقاطع مناسب‌تر هستند. اندازه نمونه و هدف به‌نژادگر از عامل‌های مهم و کلیدی در انتخاب نوع روش تجزیه پایداری هستند. برای نمونه‌های کوچک، روش‌های پارامتری برتری محسوسی دارند، اما با افزایش اندازه نمونه مورد مطالعه، کارآیی هر دو روش تقریباً یکسان می‌شود. به‌نظر می‌رسد که ترکیب این دو نوع شاخص، می‌تواند در انتخاب ژنوتیپ‌های برتر و پایدار به محققان بهنژادی کمک کند.
نتیجه‌گیری: در این مطالعه، کارآیی روش‌های ناپارامتری و پارامتری تک‌متغیره در ارزیابی و سنجش پایداری و عملکرد ژنوتیپ‌ها در آزمایش‌های چندمحیطی (METs) مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. استفاده از روش‌های تحلیل پایداری متنوع، به محققان و به‌نژادگران این امکان را می‌دهد که ژنوتیپ‌های امیدبخش را بر اساس عملکرد و پایداری انتخاب و در افزایش پایداری تولید محصول و امنیت غذایی کمک کنند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
A review of stability analysis methods in plant breeding with an emphasis on cereals, I: Non-parametric and univariate parametric approaches
نویسندگان [English]
-
Nishtman Abdi
1
-
Mona Bordbar
2
-
Reza Darvishzadeh
3
-
Babak Rabiei
4
-
Hadi Alipour
5
-
Somaieh Soufimaleky
6
-
Hamid Hatami Maleki
7
-
Mitra Jabbari
8
1
Post-Doctoral Researcher, Department of Plant Production and Genetics, Faculty of Agriculture, Urmia University, Urmia, Iran
2
Ph. D. Student, Department of Plant Production and Genetics, Faculty of Agriculture, Urmia University, Urmia, Iran
3
Professor, Department of Plant Production and Genetics, Faculty of Agriculture, Urmia University, Urmia, Iran
4
Professor, Department of Plant Production and Genetics, Faculty of Agricultural Sciences, University of Guilan, Rasht, Iran
5
Associate Professor, Department of Plant Production and Genetics, Faculty of Agriculture, Urmia University, Urmia, Iran
6
M. Sc. Graduate, Institut des Sciences du Cerveau de Toulouse, Toulouse, France
7
Associate Professor, Department of Plant Production and Genetics, Faculty of Agriculture, University of Maragheh, Maragheh, Iran
8
Assistant Professor, Department of Plant Production and Genetics, Faculty of Agriculture, University of Saravan, Saravan, Iran
چکیده [English]
Introduction
Genotype × environment interaction (GEI) significantly affects the performance of different genotypes under various environmental conditions, posing challenges for agricultural researchers focused on improving crop varieties. Selection and introduction of genotypes, as a key steps in breeding programs, is complex and time-consuming due to the impacts of biotic and abiotic stresses. An ideal genotype should not only have high yield, but also be able to maintain its stability across varying conditions and not have high yield fluctuations. This is a dynamic concept of stability and can help identify suitable genotypes, however, none of the existing methods alone can explain all dimensions of performance across different environments. Therefore, for the effective selection of superior genotypes and understanding the genotype × environment interaction, it is essential to analyze multiple datasets from multi-environment trials (METs) from various aspects of yield stability. In this regard, various methods with high accuracy have been proposed for analyzing the stability of genotypes, which can be divided into two main groups, including non-parametric and parametric (univariate and multivariate) methods. In this study, the efficiency of various non-parametric and univariate parametric stability methods are comprehensively reviewed and compared with an emphasis on cereals. Moreover, the fundamental concepts of GEI, its causes, its necessity and importance, as well as how to evaluate the stability and performance of genotypes in METs are explained.
Research findings
The results of this study indicated that stability analysis methods, including parametric methods based on regression analysis and analysis of variance as well as non-parametric methods, each have their specific advantages and disadvantages. It seems that parametric methods are more effective in analyzing genotype × environment interactions, while non-parametric methods are more suitable for analyzing non-crossing interactions. The sample size and the breeder’s objective are important and key factors in selecting the type of stability analysis method. In small sample conditions, parametric methods have an advantage, however, as the sample size increases, the effectiveness of both methods becomes nearly equal. It seems that the combination of these two types of indices can assist breeders in selecting superior and stable genotypes.
Conclusion
In the current study, the effectiveness of non-parametric and parametric methods in assessing and measuring the stability and performance in multi-environment trials (METs) was investigated and compared. The use of various stability analysis methods enables researchers and breeders to select promising genotypes based on performance and stability, ultimately contributing to increase the sustainability of crop production and food security.
کلیدواژه‌ها [English]
-
Genotype × environment interaction (GEI)
-
Multi-environment trials (METs)
-
Performance stability
-
Regression-based indices
-
Variance analysis-based indices
)